حرم مطهر امام رضا(ع) قرنهاست مأمن عالمانی است که علم، گفتوگو و مدارا را در مکتب رضوی آموخته و زیستهاند. در میان رواقهای این بارگاه نورانی، نامهایی آرمیدهاند که زندگیشان بازتابی از سیره امام رئوف(ع) بوده است؛ سیرهای مبتنی بر عقلانیت، گفتوگوی علمی و همگرایی امت اسلامی.
آیتالله محمد واعظزاده خراسانی مشهور به «شیخ تقریب» از جمله این عالمان است که پس از عمری تلاش برای وحدت مسلمانان، در رواق دارالعباده حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد و امروز زائران امام هشتم(ع) در جوار مزار او، یاد عالمی وحدتگرا را زنده نگه میدارند. به بهانه سالروز درگذشت ایشان، مرور کوتاهی بر زندگی این عالم گرانقدر خواهیم داشت.
برخاسته از شهر امام رئوف(ع)
آیتالله محمد واعظزاده خراسانی در سال ۱۳۰۴ شمسی در مشهدالرضا(ع) و در خانوادهای روحانی چشم به جهان گشود. خاندان او نزدیک به دو قرن در شمار وعاظ نامدار خراسان بودند و پیوندشان با منبر، تعلیم و هدایت دینی، پیوندی دیرینه بود. رشد در شهری که بارگاه امام رضا(ع) کانون علم و مناظرههای مذهبی بوده، نقش مهمی در شکلگیری نگاه وحدتمحور این عالم ربانی ایفا کرد.
شاگردی در مکتب سه حوزه
تحصیل علوم دینی آیتالله واعظزاده خراسانی در سه حوزه مهم جهان تشیع؛ نجف، مشهد و قم رقم خورد.
او پس از گذراندن دوره مکتبخانه و مدرسه در سال ۱۳۱۸ شمسی، همراه پدرش، مرحوم حاج شیخ مهدی واعظ خراسانی راهی نجف اشرف شد و تا اواسط سال ۱۳۲۱ شمسی، در آنجا ادبیات عرب، مقدمات و سطوح ابتدایی فقه و اصول را آموخت.
پس از بازگشت به مشهد، تحصیلات حوزوی خود را تا سال ۱۳۲۸ در حوزه علمیه این شهر ادامه داد و از محضر استادانی چون سیدیونس اردبیلی، شیخ هاشم قزوینی، شیخ مجتبی قزوینی و شیخ کاظم دامغانی بهره برد. آموزش علوم نقلی و عقلی، معارف اسلامی و بخشی از درس خارج فقه و اصول، او را به مجتهدی آگاه و زمانشناس بدل کرد.
هجرت به قم
او در شهریور سال ۱۳۲۸ شمسی به حوزه علمیه قم هجرت کرد و در مدت ۱۱سال از محضر استادان برجسته و مراجع تقلید آن روزگار بهره برد؛ بزرگانی همچون آیتالله العظمی بروجردی، آیتالله سیدمحمد حجت، آیتالله سید صدرالدین صدر، آیتالله العظمی گلپایگانی و آیتالله اراکی. همچنین چند سالی از درس اصول امام خمینی(ره) و درس فلسفه علامه سید محمدحسین طباطبایی استفاده کرد و در علوم نقلی و عقلی به درجه اجتهاد نائل آمد. او اجازه نقل حدیث را نیز از چهرههای نامداری همچون علامه شیخ آقابزرگ تهرانی، علامه سمنانی و آیتالله رامهرمزی دریافت کرد و از آیتالله بروجردی اجازه شفاهی در این زمینه گرفت. حضور فعال او در حوزه علمیه قم، با مشارکت در تدوین اثر ماندگار «جامع احادیث الشیعه» در کنار آیتالله بروجردی همراه بود. افزون بر این، از مؤسسان و نویسندگان مجله وزین «درسهایی از مکتب اسلام» به شمار میرفت و همراه با شماری از بزرگان حوزه از جمله آیتالله العظمی مکارم شیرازی، آیتالله اردبیلی و آیتالله العظمی نوری همدانی در مسیر آگاهیبخشی و تنویر افکار عمومی بهویژه نسل جوان نقشآفرینی میکرد.
تدریس در دانشگاههای مشهد
یکی از پربارترین مقاطع زندگی علمی ایشان از سال ۱۳۳۹ شمسی رقم خورد؛ زمانی که به دعوت دانشگاه فردوسی مشهد و با تشویق آیتالله شهید دکتر بهشتی، تدریس در دانشکده معقول و منقول سابق (دانشکده الهیات و معارف اسلامی کنونی) را آغاز کرد. او در حوزههای گوناگونی همچون تفسیر قرآن، فقه، فقهالحدیث، تاریخ تفسیر، تاریخ حدیث، تاریخ علوم عقلی، تاریخ فقه، قواعد فقه، تاریخ علوم اسلامی، تاریخ اسلام و گاه فلسفه و کلام، به تعلیم و ارشاد دانشجویان پرداخت.
آیتالله واعظزاده خراسانی سالها بهعنوان استاد تماموقت دانشگاه، عمر خویش را صرف تربیت نسل جوان این سرزمین کرد و تا سالهای پایانی فعالیت علمی خود به این رسالت ادامه داد.
علاوه بر دانشگاه فردوسی مشهد، مدتی نیز در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد، دانشگاه تربیت مدرس و دانشکده الهیات دانشگاه تهران به تدریس اشتغال داشت.
تقریب؛ ادامه یک سیره رضوی
امام رضا(ع) در تاریخ اسلام، بهعنوان امام گفتوگو، مناظره و همزیستی علمی با پیروان ادیان و مذاهب مختلف شناخته میشود. آیتالله واعظزاده خراسانی نیز با الهام از همین سیره، تقریب مذاهب اسلامی را نه یک شعار، بلکه یک وظیفه دینی میدانست.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با حکم رهبر معظم انقلاب بهعنوان نخستین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منصوب شد. او که پیشتر در سال ۱۳۵۰ کنگره جهانی هزاره شیخ طوسی را با حضور علمای مذاهب مختلف اسلامی برگزار کرده بود، به مدت ۱۱سال پرچمدار این اندیشه وحدتآفرین بود و در سال ۱۳۸۰ از دبیری مجمع کنارهگیری کرد.
«المعجم»؛ قرآنپژوهی در مسیر وحدت
نگاه وحدتمحور آیتالله واعظزاده خراسانی در آثار علمی او نیز جلوهگر است. کتاب ارزشمند «المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته» نمونهای از قرآنپژوهی عمیق و فرافرقهای او است.
در این اثر، نویسنده با بهرهگیری از منابع شیعه و اهل سنت و حتی دیدگاههای قابل تأمل غیرمسلمانان کوشیده است فهمی جامع و علمی از زبان و بلاغت قرآن ارائه دهد؛ رویکردی که این کتاب را به اثری معتبر در محافل علمی جهان اسلام بهویژه میان اهل سنت تبدیل کرده است.
نامی ماندگار در مسیر حرم مطهر
به پاس خدمات علمی و قرآنی این عالم ربانی، سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد یکی از معابر منتهی به حرم مطهر رضوی را به نام آیتالله محمد واعظزاده خراسانی نامگذاری کرده است. تغییر نام معبر بیهقی در بولوار راهآهن به نام این شخصیت قرآنی، یاد او را در مسیر زائران امام رضا(ع) ماندگار کرد.
آرامش در جوار امام رئوف(ع)
سرانجام آیتالله محمد واعظزاده خراسانی روز یکشنبه ۲۸ آذر ماه ۱۳۹۵ در سن ۹۱ سالگی دار فانی را وداع گفت. پیکر این عالم وحدتگرا پس از تشییعی باشکوه، در رواق دارالعباده حرم مطهر امام رضا(ع) به خاک سپرده شد؛ پایانی آرام برای مردی که عمر خود را در مسیر همگرایی دلها و امت اسلامی گذراند.
زهره هاشمی
نظر شما